دار بيبليون
Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) και Πνευματική Ψυχολογία. Σημειώσεις από μια τηλεδιάσκεψη του Lwiis Saliba στο Zoom, Τετάρτη 20/11/2024
Στην αρχή αυτής της παρουσίασης, θα ήθελα να επανέλθω σε μια προσωπική εμπειρία που μου διηγήθηκε ένας από τους θεατές του προηγούμενου συνεδρίου. Αναφερθήκαμε στα λόγια του Aaron Tim Beck (1921-2021), ιδρυτή της σχολής της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας (CBT), ο οποίος είπε: «Οι άνθρωποι δεν αισθάνονται αγχωμένοι ή συναισθηματικά φορτισμένοι εξαιτίας αυτών που τους συμβαίνουν, αλλά μάλλον εξαιτίας της ερμηνείας που δίνουν στα γεγονότα αυτά».
Αυτός ο ακροατής μου είπε ότι αυτή η παρατήρηση ήταν αρκετή για να αλλάξει στρατηγική στην αυτοθεραπεία και την αντιμετώπιση ενός βαθιά ριζωμένου και επίμονου συναισθήματος που του προκαλεί μεγάλο πόνο: του θυμού. Συνέχισε εξηγώντας: Απλώς εργάστηκα για να αλλάξω την ερμηνεία και την κατανόηση των επιβλαβών και προσβλητικών λέξεων ή συμπεριφορών που προέρχονται από τους άλλους. Αντί να τα βλέπω ως προσβολή και περιφρόνηση για μένα, άρχισα να τα βλέπω ως προερχόμενα από ένα άτομο που στερείται σοφίας και δεν θα έπρεπε να με νοιάζει τι λέει ή τι κάνει κ.λπ. Και έτσι, αντί να θυμώνω, άρχισα να τα βλέπω ως προερχόμενα από ένα άτομο που στερείται σοφίας και δεν θα έπρεπε να με νοιάζει τι λέει ή τι κάνει. Και έτσι, αντί να θυμώνω και να εκνευρίζομαι με αυτά που λέει ή κάνει, έγινα σαρκαστική ή αδιάφορη, γλιτώνοντας έτσι από ένα ξέσπασμα που με βάζει στα άκρα.
Πράγματι, η φόρμουλα που προτείνει η σχολή της γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας (CBT) αξίζει να τη σκεφτούμε και να πειραματιστούμε: «Αλλάξτε τις πεποιθήσεις σας και θα αλλάξετε τη ζωή σας». Πρόκειται, φυσικά, για πρακτικές πεποιθήσεις και συμπεριφορικές έννοιες. Για παράδειγμα, αν υιοθετήσουμε την προσέγγιση της μη βίας που δίδαξε ο Γκαουτάμα Βούδας ή ο Ιησούς, θα γλιτώσουμε από πολλά συναισθήματα και αντιδράσεις «τιμής και αξιοπρέπειας» και άλλες θεωρήσεις που υπαγορεύονται από το εγώ μας και τα συμπλέγματα κατωτερότητας ή ανωτερότητας, τα οποία μας προκαλούν πολύ πόνο, άγχος και άλλα αρνητικά συναισθήματα.
Οι συγγραφείς του βιβλίου «Break Free from OCD» ασχολούνται με την ιδεοψυχαναγκαστική επανατροφοδότηση, η οποία είναι μια ασθένεια των ανθρώπων που πανικοβάλλονται και αγωνιούν μήπως πληγώσουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα, όπως μια μητέρα που βασανίζεται από εμμονικές σκέψεις ότι θα πνίξει το παιδί της! Βλέπουν αρχικά αυτό το άγχος για το αν θα κάνουμε κακό μόνοι μας ως απόδειξη ότι δεν θα το κάνουμε (σελ. 271): «Δυστυχώς, οι περισσότεροι άνθρωποι που διαπράττουν φρικτά εγκλήματα δεν ανησυχούν για τις σκέψεις τους για κακό και δεν αφιερώνουν πολύ χρόνο προσπαθώντας να μην κάνουν κακά πράγματα.
Πρόκειται για τον ίδιο μηχανισμό με τις εμμονές. Το άγχος του ατόμου για αυτές τις σκέψεις που θεωρεί κακές, ο φόβος και οι επίμονες προσπάθειες να τις διώξει από το μυαλό του, όλα χρησιμεύουν μόνο για να αυξήσουν την επιτακτικότητά τους και η αποτελεσματική λύση είναι να μην τους δίνουμε σημασία (σ. 271): «Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν φευγαλέες σκέψεις που περιστρέφονται γύρω από το κακό, και παρόλο που τις βρίσκουν λίγο δυσάρεστες, δεν ανησυχούν καθόλου γι’ αυτές».
Από αυτή την άποψη, οι συγγραφείς εξηγούν και συνταγογραφούν μια θεραπεία (σελ. 77): «Αν έχετε σκέψεις που συνδέονται με τη βία ή το κακό, μπορεί να σας φαίνεται δύσκολο να πιστέψετε ότι δεν είναι κακές από μόνες τους. Απλώς δεν θέλετε να τις έχετε (…) Είναι η εμπλοκή σας με τη σκέψη που καθιστά δύσκολη την αντιμετώπισή της».
Μάλιστα (σελ. 169): «Είναι φυσικό και αναπόφευκτο να μου έρχονται βλαβερές σκέψεις, εικόνες και αμφιβολίες και η προσπάθεια να απαλλαγώ από αυτές τις σκέψεις τις κάνει μόνο πιο εμφανείς και σημαντικές. Η καταπίεση των σκέψεων απλώς δημιουργεί περισσότερες από αυτές».
Έτσι το άτομο που πάσχει γίνεται (σελ. 192): «Σαν κάποιος που σκάβει το δρόμο του για να βγει από μια τρύπα! Το μόνο που έχει να κάνει είναι να σταματήσει να παίρνει τις σκέψεις του στα σοβαρά και να σταματήσει να προσπαθεί να τις κατανοήσει ή να τις δικαιολογήσει!» Ο Maulana Jalaluddin Rumi έχει μια χρυσή συμβουλή που απηχεί αυτό που λένε αυτοί οι ψυχοθεραπευτές: «Μην παίρνεις τις σκέψεις σου στα σοβαρά, γιατί δεν είσαι αιχμάλωτος τους». Οι συγγραφείς συνεχίζουν να εξηγούν (σελ. 193): «Αντιμετωπίστε τους φόβους ως φόβους, όχι ως ενδείξεις επικείμενου κινδύνου». Για την αντιμετώπιση της ψυχαναγκαστικής διαταραχής (σελ. 195), συμβουλεύουν: «Όχι στην προσπάθεια να διώξω τις σκέψεις από το μυαλό μου, ναι στην αγνόηση των σκέψεων».
Παραμένει η σημαντικότερη θεραπεία για την ΙΨΔ και άλλους τύπους εμμονών (σελ. 210): «Οι συμπεριφορικές θεραπείες για την ΙΨΔ, που μερικές φορές ονομάζονται και Πρόληψη Έκθεσης και Απόκρισης (ERP), βασίζονται στην αρχή ότι μπορείτε να συνηθίσετε το άγχος με την πάροδο του χρόνου».
Οι συγγραφείς εξηγούν (σελ. 202): «Αν κάνετε τα πράγματα διαφορετικά, θα συνειδητοποιήσετε ότι η ΙΨΔ σας έλεγε πάντα ψέματα και σας εκφόβιζε». Για να καταδείξουν την άποψή τους, οι συγγραφείς δίνουν ένα απλό και πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα (σελ. 203): «Όπως ένας τύραννος, η απειλή της βλάβης είναι τόσο τρομακτική που το άτομο συνεχίζει να πληρώνει το τίμημα. Η ΙΨΔ σας εκβιάζει με την πάροδο του χρόνου (…) Είναι τρομακτικό να αντιστέκεστε σε έναν νταή στην αρχή, αλλά η ΙΨΔ είναι σαν τους περισσότερους νταήδες: οι απειλές είναι απλώς απειλές, και αν τους αντισταθείτε, ο νταής γίνεται ανίσχυρος».
(Όπως η ιστορία του τραγουδιστή: θα με κεράσεις δείπνο ή θα κάνω ό,τι έκανε ο πατέρας μου τον παλιό καιρό).
Οι συγγραφείς εξετάζουν τις ασθένειες και τις διαταραχές που σχετίζονται με την ΙΨΔ. Η πρώτη και σημαντικότερη είναι η κατάθλιψη (σελ. 297): «Η κατάθλιψη συχνά προκύπτει από την ΙΨΔ (ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή). Το μέγεθος του περιορισμού και της σύγχυσης που προκαλεί η ΙΨΔ σημαίνει ότι τα περισσότερα άτομα με ΙΨΔ υποφέρουν από δευτερογενή κατάθλιψη».
Το δεύτερο είναι το άγχος υγείας, το οποίο είναι μια υπερβολική ενασχόληση με την υγεία και ο φόβος της ασθένειας (σελ. 303): «Το άγχος υγείας είναι παρόμοιο με την ΙΨΔ. Αλλά αυτό που διακρίνει το άγχος υγείας είναι ότι το άτομο παρακολουθεί το σώμα του για συμπτώματα και προσπαθεί να διαγνώσει τον εαυτό του».
Η τρίτη είναι η φοβία, ο πανικός ή οι αδικαιολόγητες φοβίες, και όπως οι φοβίες αντιμετωπίζονται με αντιφοβική στάση, έτσι και η ΙΨΔ αντιμετωπίζεται με αντιφοβική στάση.
Η τέταρτη είναι η τελειομανία ή η εμμονή με την τελειότητα (σελ. 292): «Οι ψυχαναγκαστικοί άνθρωποι τείνουν να έχουν εμμονή με την τελειότητα….. Η τελειομανία σας κάνει πιο εμμονικούς».
Πρόκειται για μια τάση που πρέπει να εξηγηθεί σε σχέση με τις εμμονές (σελ. 56): «Ένας μεγάλος αριθμός πεποιθήσεων συνδέεται στενά με την ΙΨΔ: η ανάγκη να είναι κανείς τέλειος είναι μία από αυτές».
Οι συγγραφείς συνεχίζουν (σελ. 64-65): «Το πρόβλημα προκύπτει όταν η τελειομανία δεν αποτελεί πηγή ικανοποίησης, αλλά συνεχή πηγή φόβου. Στην περίπτωση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, νομίζουμε ότι είμαστε υπεύθυνοι για να τα κάνουμε όλα σωστά, και αυτό γίνεται το επίκεντρο των πραγμάτων. Εν ολίγοις, οι άνθρωποι που υποφέρουν από ψυχολογική δυσφορία είναι άνθρωποι που θέτουν υψηλά πρότυπα για το τι πιστεύουν ότι πρέπει να επιτύχουν, και αντί να αισθάνονται ικανοποιημένοι αν επιτύχουν αυτό που θέλουν, ζουν με το φόβο ότι δεν θα επιτύχουν αυτά τα πρότυπα».
Συνεχίζουν τονίζοντας την ανάγκη να είστε ευγενικοί με τον εαυτό σας (σελ. 66): «Αν πάντα επικρίνετε τον εαυτό σας, λέγοντας στον εαυτό σας ότι είστε απαίσιοι, κακοί και ηλίθιοι επειδή κάνετε τα ίδια λάθη, αυτό μπορεί να ενισχύσει την ΙΨΔ και να την κάνει πιο φαύλη».
Η βουδιστική ψυχολογία προσφέρει παρόμοιες συμβουλές: «Μην κρίνετε τον εαυτό σας σκληρά. Χωρίς αυτοσυμπόνια, δεν μπορείτε να αγαπήσετε τον κόσμο». Και ο χριστιανισμός λέει: «Η αγάπη ξεκινάει από τον εαυτό σου και μετά επεκτείνεται στους άλλους». (Saliba, Lewis, Έτσι δίδαξε ο Βούδας, σ. 162). Οι συγγραφείς καταδικάζουν έντονα τη σκληρότητα προς τον εαυτό μας ως την κύρια αιτία απώλειας της αυτοπεποίθησης (σελ. 66): «Πολλοί από εμάς ασκούν κριτική στον εαυτό μας με βάση την έμμεση άποψή μας για τον εαυτό μας. Αυτή η αυτοκριτική προέρχεται από την παιδική ηλικία ή από πρώιμες εμπειρίες που έχουν ενισχυθεί με την πάροδο του χρόνου από σκληρή αυτοκριτική. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, η αρνητική κρίση που κάνουμε για τον εαυτό μας αποδυναμώνει την αυτοπεποίθησή μας».
Αν και οι τύποι της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής ποικίλλουν και αλλάζουν στο χρόνο και στο χώρο, η βάση παραμένει η ίδια και επομένως η θεραπεία παραμένει η ίδια: Έκθεση και πρόληψη της αντίδρασης (σελ. 174): «Αν και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή εμφανίζεται με διαφορετικές μορφές, η ουσία της ΙΨΔ είναι η ίδια σε όλες τις περιπτώσεις, ακόμη και αν οι λεπτομέρειες ποικίλλουν. Είναι σημαντικό να κατανοήσετε πώς λειτουργεί η ΙΨΔ σε κάθε τύπο για να δείτε πώς μπορεί να λειτουργήσει στη δική σας περίπτωση».
Ο ασθενής παραμένει πρωτίστως υπεύθυνος και αυτός που θα καταβάλει την κύρια θεραπευτική προσπάθεια (σελ. 75): «Δεν υπάρχει άλλος τρόπος αντιμετώπισης της ΙΨΔ- η υπέρβασή της, με ή χωρίς τη βοήθεια ειδικού, πρέπει να γίνει με τις προσπάθειες, τον κόπο, τα δάκρυα και τον ιδρώτα του ίδιου του ασθενούς».
Σε αυτό συμφωνούν με τον Δάσκαλό μας, τον σοφό Swami Vijayananda, ο οποίος είπε: «Η καλύτερη ψυχοθεραπεία είναι αυτή που κάνουμε οι ίδιοι στον εαυτό μας μέσω του διαλογισμού».